Mỹ nói El Sistema chính là thứ họ cần gấp, còn Anh cũng sao chép mô hình này. Suốt 35 năm qua, hệ thống giáo dục âm nhạc công lập El Sistema đã giúp thay đổi cuộc sống của hàng trăm nghìn thanh thiếu niên nghèo Venezuela với triết lý âm nhạc là con đường đầu tiên giúp họ nâng cao tri thức và các kỹ năng xã hội.
Môi trường lý tưởng
El Sistema là một chương trình giáo dục âm nhạc công lập ở Venezuela, ban đầu được gọi là Hành động xã hội vì âm nhạc. Tên chính thức của nó là Fundación del Estado para el Sistema Nacional de las Orquestas Juveniles e Infantiles de Venezuela (Fesnojiv), và đôi khi dịch sang tiếng Anh là "Mạng lưới quốc gia các dàn nhạc của thanh thiếu niên Venezuela".
El Sistema quản lý hơn 150 dàn nhạc thanh niên và 70 dàn nhạc thiếu niên. Nhưng thành tựu lớn nhất của nó là tạo điều kiện cho hơn 250 nghìn thanh thiếu niên tham dự miễn phí các trường âm nhạc trong hệ thống của mình trên khắp đất nước, 90% trong số đó là con các gia đình nghèo. Những em này không những được miễn học phí mà còn được cấp nhạc cụ, thậm chí cả thẻ xe buýt đến lớp.
Năm 1975, nhà kinh tế và nhạc sĩ José Antonio Abreu sáng lập chương trình Hành động xã hội vì âm nhạc và trở thành giám đốc của nó. Abreu đã dẫn dắt chương trình trong suốt 35 năm qua thông qua mười cơ quan quản lý khác nhau. Kết hợp sự khôn khéo về chính trị với lòng tận tâm hết mực, Abreu đã nuôi dưỡng giấc mơ, nơi âm nhạc được xem như môi trường lý tưởng mà trẻ em càng sớm được trưởng thành trong đó thì càng tốt cho xã hội.
Chính phủ Venezuela bắt đầu tài trợ hoàn toàn cho sáng kiến của Abreu kể từ khi dàn nhạc của ông thành công rực rỡ tại một cuộc thi quốc tế ở Aberdeen, Scotland, năm 1977. Chính quyền của Tổng thống Hugo Chavez hiện nay tiếp tục là người bảo trợ hào phóng nhất của El Sistema, cấp cho El Sistema gần như toàn bộ ngân sách hoạt động hàng năm cũng như các dự án vốn bổ sung.
"Hãy để chúng tôi cho các em thấy vẻ đẹp của âm nhạc và để âm nhạc cho các em thấy vẻ đẹp của cuộc sống."
José Antonio Abreu
Được chính phủ hỗ trợ, El Sistema bắt đầu đưa chương trình âm nhạc của mình vào giảng dạy ở tất cả các trường công lập, để đến năm 2015 tăng số trẻ được học nhạc trong hệ thống này lên 500 nghìn em.
Tuy hoạt động âm nhạc nhưng El Sistema chưa bao giờ thuộc quản lý của Bộ Văn hóa mà lại thuộc quản lý của Bộ Gia đình, Sức khỏe và Thể thao vì mục đích của El Sistema là dùng âm nhạc điều chỉnh hành vi và nhờ thế sẽ giúp thanh thiếu niên tránh xa cái xấu.
Chương trình này nổi tiếng bởi đã cứu nhiều thanh thiếu niên nghèo thoát khỏi cảnh chìm sâu vào ma túy và bạo lực. Thậm chí, theo Báo El Nacional của Venezuela, từ năm 2007, dưới sự giám sát của Bộ Nội vụ và Tư pháp, El Sistema đã mở rộng hoạt động âm nhạc của mình đến một số trại giam.
Ngày 6/6/2007, Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ IDB công bố cho El Systema vay 150 triệu USD để xây dựng bảy trung tâm vùng ở khắp Venezuela. Nhiều chủ ngân hàng trong IDB ban đầu phản đối khoản cho vay này với lý do nhạc cổ điển chỉ dành cho tầng lớp giàu có. Trên thực tế, IDB đã tiến hành các nghiên cứu trên hơn hai triệu thanh niên, những người từng tham gia các lớp nhạc của El Sistema, và rút ra kết luận, việc tham gia El Sistema giúp họ học tập ở trường tốt hơn và giảm tội phạm vị thành niên. Cân nhắc các lợi ích đó, ngân hàng này cho rằng mỗi USD đầu tư vào El Sistema sẽ đem lại 1,68 USD lợi nhuận cho xã hội.
Trưởng thành từ El Sistema và tiếp tục đóng góp cho hệ thống này có những nghệ sĩ danh tiếng như Gustavo Dudamel (nhạc trưởng chính của Gothenburg Symphony, Thụy Điển, và Giám đốc âm nhạc của Los Angeles Philharmonic, Mỹ), hay Edicson Ruiz (nhạc công contrabass, người trở thành nhạc công của Berlin Philharmonic Orchestra năm 17 tuổi, trẻ thứ hai trong lịch sử của dàn nhạc giao hưởng này, và là người Mỹ Latin đầu tiên chơi cho Berlin Philharmonic Orchestra)...
Một sản phẩm quan trọng của El Sistema là Dàn nhạc trẻ Simon Bolivar (Orquesta Sinfónica Simón Bolívar). Năm 2007, dàn nhạc ra mắt lần đầu tại Carnegie Hall ở Mỹ và và cùng năm đó có buổi biểu diễn đầu tiên tại Festival Nhạc cổ điển BBC Proms ở Anh dưới sự chỉ huy của Dudamel, và nhận được những lời khen ngợi nồng nhiệt.
Gần đây, El Sistema đã xây dựng một dàn nhạc trẻ mới mang tên Teresa Carreño với các nhạc sĩ có trình độ hàng đầu trong hệ thống của mình. Teresa Carreño sẽ có chuyến lưu diễn quốc tế đầu tiên vào mùa thu này.
Thành công của El Sistema là kết quả tất yếu của một chương trình đào tạo có quan điểm thực tế và quyết tâm cao. Danh tiếng của nó vượt ra ngoài biên giới Venezuela và vươn xa hơn mọi trông đợi.
Báo El Nacional ngày 5/11/2007 trích dẫn lời của nhạc trưởng, nhà soạn nhạc nổi tiếng người Mỹ John Williams: "Đây là điều độc nhất vô nhị trên toàn thế giới... mà chúng tôi cần gấp ở đây [ở Mỹ]."
Thực tế, ở Mỹ đã có trường nhạc Conservatory Lab Charter ở Massachusetts là trường công đầu tiên học theo hình mẫu El Sistema, dạy nhạc miễn phí cho học sinh lứa tuổi tiểu học và trung học cơ sở ba tiếng mỗi ngày, bên cạnh việc học văn hóa.
Ngày 22/11/2007, khi bình luận về việc Chính phủ Vương quốc Anh chi 332 triệu bảng cho giáo dục âm nhạc, hai triệu bảng trong số đó sẽ được dành cho ba vùng kinh tế kém phát triển nhất ở nước này, nghệ sĩ cello kỳ cựu Julian Lloyd Webber, cho rằng họ phải cám ơn Venezuela vì mô hình El Sistema của nước này đã gợi ý Chính phủ Anh cho ra đời một dự án phát triển giáo dục âm nhạc cộng đồng tương tự. Từ năm 2008, chương trình El Sistema đầu tiên của Vương quốc Anh đã được thử nghiệm ở quận Raploch thuộc TP Stirling, Scotland.
Tầm nhìn Abreu
Với nhiều thanh thiếu niên, José Antonio Abreu giống như người gieo hi vọng, kiến tạo giấc mơ, nhưng chỉ một từ đơn giản thích hợp với nghệ sĩ bậc thầy này, đó là “nhìn xa trông rộng”.
Sinh ra trong một gia đình đông con có truyền thống âm nhạc vào ngày 7/5/1939 tại Valera, một thành phố phía tây bắc bang Trujillo, Abreu thú nhận rằng chính lòng hăm hở phục vụ đất nước, những lo lắng và băn khoăn về tình trạng bất bình đẳng trong xã hội đã khuyến khích ông vào năm 1975 thành lập El Sistema, một phương pháp đào tạo mới mẻ, coi âm nhạc là con đường đầu tiên giúp giới trẻ nâng cao tri thức và kỹ năng xã hội. Chỉ bốn năm sau, ông nhận được Giải thưởng Âm nhạc Quốc gia vì nhưng cống hiến của mình cho El Sistema.
Abreu từng tóm tắt mục tiêu của El Sistema, cũng là sự nghiệp suốt đời của mình, như sau, "Hãy để chúng tôi cho các em thấy vẻ đẹp của âm nhạc và để âm nhạc cho các em thấy vẻ đẹp của cuộc sống."
Abreu bắt đầu học nhạc ở Barquisimeto, một trung tâm nghệ thuật ở Venưzuela; sau đó, vào năm 1957, ông đến Học viện Âm nhạc Caracas, nơi ông học piano, organ, đàn harp, và sáng tác. Năm 1967, ông nhận Giải thưởng Âm nhạc Giao hưởng Quốc gia. Nhưng trước đó, ông đã kịp tốt nghiệp hạng ưu ngành kinh tế tại Đại học Católica Andres Bello và được trao bằng Tiến sĩ ngành Kinh tế Dầu khí cũng tại trường đại học này vào năm 1961.
Như rất nhiều văn nghệ sĩ các nước Mỹ Latin, ông tích cực tham gia hoạt động chính trị, từng là nghị sĩ quốc hội. Sau khi thôi làm nghị sĩ, ông lại làm giáo sư kinh tế và pháp luật tại Đại học Simón Bolívar. Năm 1983, ông quay lại hoạt động chính trị với chức Bộ trưởng Văn hoá.
"Một bậc thầy, người đã thay đổi cuộc sống của hàng chục ngàn trẻ em... thông qua âm nhạc cổ điển."
Giải thưởng TED
Với kinh nghiệm hoạt động ở El Sistema, Abreu được bổ nhiệm làm Đại sứ đặc biệt cho chương trình của UNESCO nhằm phát triển mạng lưới toàn cầu các dàn nhạc và dàn hợp xướng của thanh thiếu niên vào năm 1995, đồng thời là đại diện đặc biệt cho chương trình "Phong trào Thế giới Các dàn nhạc và Dàn đồng ca thanh thiếu niên".
Trong suốt sự nghiệp của mình, Abreu liên tiếp được vinh danh bởi vô số giải thưởng của Mỹ, Nhật Bản, Canada, Ý, Anh, Đức, Thuỵ Điển... Gần đây nhất, năm 2010, Abreu được trao giải thưởng Erasmus của Đức trị giá 150 nghìn euro.
Trước đó, năm 2009, Abreu nhận giải thưởng Pha lê của Diễn đàn Kinh tế Thế giới và giải thưởng TED trị giá 100.000 đô-la. Lý do trao giải nêu rõ: "Một bậc thầy, người đã thay đổi cuộc sống của hàng chục ngàn trẻ em... thông qua âm nhạc cổ điển."
Năm 2009, khi trao giải cho Abreu, Học viện Âm nhạc Hoàng gia Thụy Điển đã nói về ông như sau:
“Với tầm nhìn cho rằng thế giới nhạc cổ điển có thể giúp cải thiện cuộc sống của trẻ em Venezuela, ông đã tạo ra mạng lưới âm nhạc El Sistema, đem đến công cụ để thoát khỏi cái nghèo cho hàng trăm ngàn người. Sáng tạo thành công của José Antonio Abreu đã giúp phát huy các giá trị truyền thống như sự tôn trọng, tình bạn, và tình người. Thành tựu của ông chỉ cho chúng ta thấy những gì là có thể khi âm nhạc trở thành nền tảng chung và do đó là một phần của cuộc sống hàng ngày của mỗi con người... Tầm nhìn của José Antonio Abreu là một hình mẫu cho tất cả chúng ta.”
Nguồn: tiasang.com.vn
